Y Pedwar Loc ar Ddeg

Fourteen locks swan

Y Pedwar Loc ar Ddeg, Cwm Lane, Tŷ Du. NP10 9GN. AO Cyf Grid: ST 279 886

Mae Canolfan Camlas y Pedwar Loc ar Ddeg ym mhen rhes unigryw o bedwar loc ar ddeg, Rhes Lociau Cefn, a gydnabyddir fel un o ryfeddodau peirianegol y Chwyldro Diwydiannol, gan godi i 160 troedfedd o fewn hanner milltir yn unig.

Mae’n ganolfan ragorol ar gyfer teithiau cerdded ar hyd llwybr tynnu Camlas Sir Fynwy a Brycheiniog, ac mae maes parcio mawr yn y canol, ynghyd â chaffi a thoiledau.

Bywyd Gwyllt

Mae’r gamlas yn goridor pwysig ar gyfer bywyd gwyllt, sy’n ymlwybro trwy Gasnewydd.

Mae llawer o rywogaethau adar yn ei defnyddio, megis cotieir, ieir dŵr, elyrch, crehyrod a siglenni llwyd ac mae’n bosibl y byddwch yn ddigon ffodus i gael cipolwg fflach ar las y dorlan.  

Mae dyfrgwn cyfrinachgar yn defnyddio’r dŵr i hela am bysgod ac mae ystlumod yn defnyddio’r gamlas er mwyn llywio ac fel maes hela yn ystod y nos. 

Mae amffibiaid ac ymlusgiaid yn gwneud y gorau o’r gamlas a’r llystyfiant ar y glannau - byddwch yn gweld grifft yn y dŵr yn gynnar yn y gwanwyn.

Yn yr hydref a’r gaeaf, bydd brogaod a madfallod y dŵr ar y tir, felly cadwch olwg amdanynt o dan foncyffion a llystyfiant.

Hefyd gwelwyd nadredd y glaswellt yn y dŵr – mae’r ymlusgiaid hyn yn nofwyr medrus sy’n bwydo ar bysgod ac amffibiaid.  

Mae toreth o gorsennau a brwyn a byddwch hefyd yn gweld yr alaw lleiaf yn arnofio ar y dŵr.

Mae’n debygol y byddwch hefyd yn gweld rhai rhywogaethau ymledol sydd, os cânt eu gadael heb eu rheoli, yn achosi problemau mawr ar gyfer bywyd gwyllt cynhenid y gamlas.

Gall rhedyn dail parot a rhedyn y dŵr ymledu’n gyflym iawn, gan fygu’r gamlas, rhwystro’r golau a lleihau swm yr ocsigen yn y dŵr, gan ladd anifeiliaid di-asgwrn cefn a physgod o ganlyniad.

Hanes

Camlas Sir Fynwy a Brycheiniog yw’r enw modern ar ddwy gamlas o’r 18 fed ganrif – Camlas Sir Fynwy a Chamlas Brycheiniog a’r Fenni.

Roeddent wedi’u hagor yn llwyr erbyn 1799, wedi’u hadeiladu i gludo glo a haearn i Gasnewydd, a arweiniodd at ehangu’r dref a’r glanfeydd ar lannau’r afon yn gyflym.

Cafodd y gamlas lawer o flynyddoedd buddiol tan ddyfodiad y rheilffyrdd, ond o’r 1850au dechreuwyd cau darnau o’r gamlas.

Cafodd rhai darnau eu trawsnewid yn rheilffyrdd, gadawyd rhai fel bwydwyr dŵr a thynged rhai eraill oedd cael eu troi’n ffyrdd.

Gadawyd darn olaf y gamlas ym 1962.  Fodd bynnag, o fewn ychydig o flynyddoedd, roedd gwaith adfer wedi dechrau ac mae’n parhau hyd heddiw.

Ymweld

Mae'r ganolfan ymwelwyr a'r caffi ar agor o 10.00 yb hyd at 4.30 yp, trwy'r flwyddyn.

Mae mynediad i gerddwyr trwy'r amser- noder y bod y maes parcio ar agor o 6.30yb hyd at 4.45yp.  

Mae’r rhan fwyaf o’r llwybr tynnu yn wastad ond mae rhai darnau heb arwyneb a cheir llethrau ar i fyny ac ar i lawr o gwmpas y lociau.

Mae mynediad da iawn yn y ganolfan ar gyfer cadeiriau olwynion, ond mae addasrwydd y llwybrau troed yn gyfyngedig.  

Mae gwasanaeth Bysiau Casnewydd R1 a 56 yn stopio ar High Cross Road wrth safle bysiau Cwm Lane, sy’n daith gerdded fyr o ganolfan y gamlas.

Addysg

Cynhelir Canolfan Camlas y Pedwar Loc ar Ddeg gan yr Ymddiriedolaeth Camlesi, sy’n gallu cyflwyno sesiynau addysgol i grwpiau ysgol sy’n ymweld, trwy drefniant ymlaen llaw.  

Diogelwch

Mae’r gamlas yn ddŵr agored, yn ddwfn mewn sawl man, ac mae disgyniadau serth iawn i lawr i’r lociau.

Gall y llwybr tynnu fod yn anwastad mewn mannau, felly byddwch yn ofalus a gwisgwch esgidiau priodol.

Cysylltu 

Y Pedwar Loc ar Ddeg, Cwm Lane,  Du. NP10 9GN. AO Cyf Grid: ST 279 886

FFon +44(0)1633 894802
  +44(0)1633 892167

Ebost: [email protected]

Gwefan: http://fourteenlocks.mbact.org.uk/